Voor het eerst in jaren neemt het aantal zelfstandigen in de bouwsector af. De reden? De aangekondigde strengere controle van de Belastingdienst op schijnzelfstandigheid. ,,Als deze trend doorzet, kan dat op termijn een probleem worden.”
Zzp’ers verdwijnen uit de bouw
Nederland kent een trendbreuk in het aantal zelfstandigen. Waar het in januari 2024 nog ging om een netto toename van 1.034 zzp’ers in de bouw, is dit aantal begin 2025 omgeslagen naar een netto daling van 663, zo blijkt uit cijfers van de KVK. ,,We zagen de afgelopen jaren altijd een dip in december, omdat mensen dan stoppen als zzp’er of met pensioen gaan”, zegt Joris Knoben, hoogleraar Strategie en Ondernemerschap aan Tilburg University. ,,Maar waar het aantal zzp’ers normaal gesproken in januari weer steeg, blijft het herstel dit jaar uit.”
Effect van strengere handhaving
Volgens Knoben is er sprake van een duidelijke breuk met de voorgaande trend. ,,De afgelopen vijf jaar steeg het aantal zzp’ers in de bouwsector gestaag,” legt hij uit. De oorzaak van de kentering? De aangekondigde strengere controle op schijnzelfstandigheid door de Belastingdienst vanaf 2025. ,,Het is niet zo dat er nu ineens geen zzp’ers meer in de bouw zijn, er werken er nog steeds zo’n 230.000. Maar waar er voorheen elke maand duizend bijkwamen, verdwijnen er nu duizend per maand. Als dit zich jaren voortzet, kan dat een serieus probleem worden.”
De bouwsector leunt sterk op zzp’ers: zo’n 30 procent van de werkenden in de sector is zelfstandig. Werkgevers worden echter steeds terughoudender in het inhuren van zelfstandigen, uit angst voor handhaving. ,,Zij vrezen dat ze als werkgever worden aangemerkt en boetes of naheffingen krijgen.”
Onduidelijkheid bij werkgevers
De regelgeving rondom arbeidsrelaties is complex, en dat helpt niet, stelt Knoben. ,,Voor opdrachtgevers is het lastig te bepalen of ze juridisch veilig zitten. Er is een grijs gebied waarin werkgevers niet goed weten of ze binnen de regels opereren.” De angst om in conflict te komen met de Belastingdienst is groot. ,,Veel bedrijven willen koste wat kost voorkomen dat ze in het vizier komen, mede door de nasleep van de toeslagenaffaire.”
Zelfstandig werken blijft mogelijk
Toch is werken als zzp’er in de bouw niet onmogelijk, mits aan de regels wordt voldaan. ,,Als je dagelijks instructies krijgt, ben je eigenlijk een werknemer. Kan de opdrachtgever bepalen met wie en hoe je werkt? Dan zit je fout. Loop je in werkkleding van de werkgever? Ook een rode vlag.” Zzp’ers moeten aantonen dat ze daadwerkelijk zelfstandig opereren, maar door de toegenomen regeldruk wordt dat steeds lastiger.
Werkgevers doen er daarom goed aan na te denken over hoe ze het aantrekkelijk kunnen maken om mensen in dienst te nemen, stelt Knoben. ,,Waarom kiezen mensen voor het zzp-bestaan? Werkgevers kunnen proberen die vrijheid ook binnen loondienst te bieden, bijvoorbeeld met flexibele werktijden of meer autonomie. Ook pensioenregelingen en opleidingsmogelijkheden kunnen een rol spelen.” Grote werkgevers zijn hier al actief mee bezig.
Overgangsjaar zonder boetes
Ondernemers hoeven zich voorlopig geen zorgen te maken over sancties, benadrukt Knoben. 2025 wordt door de Belastingdienst als overgangsjaar beschouwd. ,,Er wordt gecontroleerd en bedrijven krijgen waarschuwingen, maar boetes en naheffingen volgen pas in 2026. Zolang je als werkgever kunt aantonen dat je bezig bent met aanpassingen, hoef je geen directe financiële consequenties te vrezen.”
Opmerkelijk genoeg werkt de overheid zelf nog steeds met zzp’ers. ,,Ze geven aan dat ze de regels dit jaar nog blijven overtreden. De vraag is of ze zichzelf in 2026 ook boetes gaan opleggen.”
Voorzichtigheid overheerst
Totdat de eerste boetes daadwerkelijk worden opgelegd, zullen bouwbedrijven terughoudend blijven. ,,Niemand wil als eerste een rechtszaak aan de broek krijgen,” voorspelt Knoben. ,,Naarmate er rechtszaken komen in 2026, zal meer duidelijk worden over wat wel en niet mag. Maar niemand wil proefkonijn zijn.”
Bouw blijft draaien
De afname van het aantal zzp’ers zal de bouwsector niet stilleggen, denkt Knoben. ,,Ik verwacht dat de daling in 2026 stabiliseert. De bouw zal niet instorten, maar bedrijven die nog lang met schijnzelfstandigen blijven werken, kunnen wel in de problemen komen.”
