Moderne leiders beginnen bij zichzelf: ‘Je moet eerst naar binnen kijken’
Emoties op de werkvloer, weerstand tegen verandering en onderlinge spanningen – als leider heb je er dagelijks mee te maken. De tijd van strakke sturing en controle is voorbij, stelt leiderschapsexpert Lia de Beer. ‘Effectieve leiders nemen eerst een stap terug en kijken naar binnen.’
Je kunt je team nog zo hard aansporen om te veranderen, maar zonder zelfreflectie kom je nergens. Dat is de belangrijkste les die Lia de Beer heeft geleerd in haar twintig jaar als leiderschapsexpert. In de nieuwste aflevering van de podcast De Werkprofessor deelt ze haar inzichten over modern leiderschap.
‘Leiderschap begint bij jezelf en eindigt daar ook,’ zegt De Beer. ‘Je moet volledige verantwoordelijkheid nemen voor je eigen gevoelens, emoties en gedachten.’ Ze merkt dat veel leiders hiermee worstelen. ‘We zijn geneigd om te zeggen: “Jij zegt iets doms, dus word ik boos.” Maar effectieve leiders nemen een moment pauze en kijken eerst naar hun eigen reactie.’
Het wiel van leiderschap en verandering
Volgens De Beer staat een leider in het midden van het wiel en overziet hij alle acht fasen, waarbij hij verantwoordelijkheid draagt voor het zorgvuldig aangaan van de thema’s die bij elke fase horen.
- Noordoosten: Hier begint het met het erkennen van de geschiedenis die invloed heeft op de toekomst. Door bewust te kiezen wat behouden blijft en waarvan afscheid wordt genomen, ontstaat ruimte voor een nieuw begin.
- Oosten: Dienend leiderschap betekent in deze fase passie delen, mensen inspireren en de intentie achter de verandering helder maken, zodat deze aansluit bij waar betrokkenen staan.
- Zuidoosten: Hier draait het om de impact van de verandering op ieders werk en positie. Een leider moet durven verstoren, maar tegelijkertijd in verbinding blijven en met compassie de waarheid spreken.
- Zuiden: Verandering roept weerstand op. Een leider moet deze emoties erkennen, echt luisteren naar wat er leeft en de gevoelens vertalen naar het grotere plan. Dit verdiept het onderlinge contact en het vertrouwen in de leider.
- Zuidwesten: De basis wordt duidelijk, het pad wordt gezamenlijk bepaald. Dit is de fase waarin de leider keuzes moet maken: met wie gaan we verder? Op welke manier? Van wie nemen we afscheid?
- Westen: Hier wordt de beweging mogelijk gemaakt. De leider bouwt aan vaardigheden en gemeenschapszin: wie zijn de stakeholders en hoe werken we samen aan de verandering?
- Noordwesten: De verandering is in gang gezet en de impact wordt zichtbaar. De leider moet overzicht houden, leren van het proces en waar nodig bijsturen.
- Noorden: De vooruitgang wordt tastbaar. Een leider moet erkennen wat er bereikt is en successen vieren, ook als de 100% nog niet is gehaald. Anders dreigt de valkuil dat het tempo en perfectie het enige doel blijven.
- Noordoosten: De cyclus is rond, maar op een ander niveau dan bij de start. Hier ontstaat een nieuwe, creërende energie.
Elke fase beïnvloedt de andere. Zo kan echte groei – noordoosten – pas ontstaan als een leider in de zuidoostfase de waarheid durft te benoemen, zowel naar zichzelf als naar zijn team.
Boven- en onderstroom
Als interim-manager en organisatieadviseur heeft De Beer talloze teams door veranderprocessen geleid. Ze schreef meerdere boeken, waaronder NLP bij stress en burn-out en Teflon jurkjes en blonde pruiken. Momenteel werkt ze aan een nieuw boek over wat zij ‘diepziend leiderschap’ noemt.
In haar werk maakt ze onderscheid tussen de ‘bovenstroom’ en ‘onderstroom’ binnen organisaties. ‘De bovenstroom omvat alles wat tastbaar is: prestatie-indicatoren, processen, contracten. De onderstroom gaat over gevoelens en onuitgesproken spanningen – de roze olifant in de kamer die niemand benoemt.’
Veel organisaties focussen vooral op de bovenstroom, merkt De Beer. ‘Ze willen snel dat jaarplan afronden of een budget goedkeuren. De onderstroom wordt genegeerd, maar die verdwijnt niet. Als je er niets mee doet, uit het zich in hoog ziekteverzuim of medewerkers die massaal vertrekken.’
De leider als gids in verandering
De Beer benadrukt dat effectief leiderschap niet gaat over controle houden, maar over begeleiden. ‘Een rivier ontstaat bovenaan de berg. Als leider kun je die stroom al vroeg sturen, zodat het dorp niet elk jaar overstroomt – in plaats van achteraf dweilen en zandzakken neerzetten.’
Door zelfreflectie, het herkennen van patronen en het serieus nemen van de onderstroom, kunnen leiders duurzame verandering realiseren. ‘Wie in het midden van het wiel staat en alle fasen overziet, kan echte impact maken.’
