Je zou denken dat wetenschap onaantastbaar is. Een bastion van feiten, harde data en eerlijke nieuwsgierigheid. Maar wie dat nog steeds gelooft, moet even gaan zitten. Uit nieuw onderzoek van de Northwestern University, gepubliceerd in het gezaghebbende Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS), blijkt dat nepwetenschap — ja, écht nep — sneller groeit dan legitiem onderzoek. En niet een beetje sneller. De publicatie van frauduleuze studies verdubbelt inmiddels elke 1,5 jaar, terwijl échte wetenschap daar gemiddeld 15 jaar over doet (WIRED).
Het voelt een beetje alsof je ontdekt dat je favoriete chef al jaren uit blik kookt. De façade blijft overeind, maar de inhoud? Die blijkt soms een zorgvuldig verpakte illusie.
De zwarte markt voor nepwetenschap
Hoe is het zover gekomen?
Wetenschap is tegenwoordig een prestatie-industrie geworden. Publiceer veel, scoor hoog in citaties, klim op in de universiteitsranglijsten. Mooie ideeën, totdat je bedenkt wat dat doet met mensen onder druk. De verleiding om te valsspelen wordt ineens heel tastbaar. En die valsspelers zijn tegenwoordig niet langer solisten met een Word-document en een plagiaatknop. Ze maken deel uit van georganiseerde netwerken die complete artikelen produceren, verkopen én in toonaangevende tijdschriften weten te plaatsen (ZME Science).
Sommige van die netwerken kapen zelfs slapende wetenschappelijke tijdschriften om er hun vervalste artikelen in te publiceren. Je leest het goed: letterlijk een wetenschappelijk “zombieblad” dat ineens weer tot leven komt — maar dan met inhoud die bedacht is aan een bureautje ergens in een kelder.
“We hebben het over criminele organisaties”
De onderzoekers noemen deze papermills en bemiddelingsbureaus zonder schroom een soort criminele organisaties. En daar zit wat in. Het gaat niet om een paar roekeloze academici, maar om hele structuren met redacteuren, ghostwriters en tussenpersonen. Alles om een ‘wetenschappelijk’ stempel te krijgen dat vervolgens kan worden ingezet voor carrière, subsidies of politieke agenda’s.
Generatieve AI: vriend én vijand
Tot voor kort konden fraudeurs worden herkend aan krom taalgebruik, herhalende patronen of vreemde datavergelijkingen. Maar nu generatieve AI op tafel ligt, verdwijnt die herkenbare slordigheid langzaam. De fraudeurs schrijven vloeiend, bouwen datasets die net geloofwaardig genoeg zijn, en voegen grafieken toe die er professioneel uitzien.
Dat maakt de uitdaging voor uitgevers en peer reviewers alleen maar groter. Zoals een van de onderzoekers het verwoordde: “We zitten in een wapenwedloop waarin de andere kant steeds sneller innoveert” (WIRED).
De cijfers: een ongemakkelijke waarheid
- Verdubbelingstempo: nepstudies verdubbelen in aantal elke 1,5 jaar; echte studies doen daar 15 jaar over (Newsbytes).
- Wiley-case: uitgever Wiley trok recent meer dan 11.300 artikelen in en sloot meerdere tijdschriften die besmet waren met frauduleuze publicaties (Wall Street Journal).
- Citatiefraude: naast neponderzoek is er ook een zwarte markt voor citaties. Onderzoekers kunnen tegen betaling hun naam in andermans artikel laten plaatsen, wat hun reputatie kunstmatig opkrikt (Nature).
Waarom jij (en ik) dit moet interesseren
Misschien denk je: “Ik ben geen wetenschapper, dus wat kan mij dit schelen?” Nou, behoorlijk veel. Nepwetenschap sijpelt door in beleid, gezondheidsadviezen en zelfs technologische innovaties. Een frauduleus medisch onderzoek kan leiden tot verkeerde behandelrichtlijnen. Een nepklimaatstudie kan politieke besluitvorming beïnvloeden. Kortom: de schade is niet academisch, maar maatschappelijk.
De traagheid van de waarheid
Er is nog een extra probleem: retraction lag. Dat betekent dat een nepstudie vaak jarenlang online staat voordat iemand het doorheeft en het artikel intrekt. Tegen die tijd is het al tientallen keren geciteerd, door andere wetenschappers, in beleidsdocumenten en zelfs in nieuwsartikelen. Die schade haal je niet zomaar weg.
Kan dit worden gestopt?
Uitgevers proberen het wel. Ze zetten AI-tools in om fraude op te sporen, verbeteren hun peer-reviewprocessen en trainen redacteuren. Maar het voelt soms als dweilen met de kraan open. Elke verbetering aan de ene kant leidt tot een nieuwe creatieve uitweg aan de andere kant.
Hier past misschien een vraag die ik als marketeer vaak stel, maar die ook in de wetenschap relevant is: Hoe meet je kwaliteit écht? In marketing gaat het te vaak om klikcijfers in plaats van klanttevredenheid. In wetenschap gaat het om citaties in plaats van daadwerkelijke impact. Zolang dat niet verandert, blijft de verleiding bestaan.
Een vergelijking die blijft hangen
Stel je een markt voor waar je zowel biologische groente als plastic groenten kunt kopen. De plastic varianten zien er perfect uit, zijn goedkoper en worden steeds beter nagemaakt. Maar als je ze opeet, word je ziek. Toch kiezen sommige handelaren ervoor om die plastic groenten te verkopen, omdat de marge simpelweg te goed is. Dat is de wetenschap nu: een mix van echte en valse producten, en het verschil zie je niet altijd meteen.
Wat kunnen lezers zelf doen?
We gaan nepwetenschap niet stoppen door als individu elk artikel te controleren — dat is onbegonnen werk. Maar bewustzijn helpt. Vraag door. Als een studie iets spectaculairs beweert, kijk dan of er andere, onafhankelijke onderzoeken zijn die hetzelfde aantonen. Let op of een tijdschrift bekend staat als betrouwbaar. En accepteer dat peer-reviewed helaas niet altijd synoniem is met “waar”.
Een ongemakkelijke conclusie
De zwarte markt voor nepwetenschap groeit sneller dan de wetenschap zelf. Dat klinkt absurd, maar de cijfers liegen niet. En zolang de beloning voor publicatie groter is dan de straf voor fraude, blijft dit probleem bestaan.
Misschien moeten we ons afvragen: Willen we een wereld waarin wetenschap een wedstrijd is, of een wereld waarin het een zoektocht naar waarheid blijft?
