“Er heerst veel optimisme dat dit het moment zou kunnen zijn waarop kernfusie daadwerkelijk van de grond komt binnen dit decennium,” zei Melanie Nakagawa, chief sustainability officer bij Microsoft, in een interview met Reuters.
Grote woorden. Maar misschien is dit inderdaad het moment waarop dromen over een onuitputtelijke en schone energiebron niet langer klinken als sciencefiction, maar als een project met deadlines, contracten – en boeteclausules.
Kernfusiefabriek van start
Malaga, Washington – niet Spanje
Eind juli werd aan de oevers van de Columbia-rivier een onopvallende maar historisch beladen eerste schop in de grond gezet. Daar, in het stadje Malaga in de Amerikaanse staat Washington, verrijst de eerste commerciële kernfusiefabriek ter wereld: Orion.
De naam klinkt als iets uit een Star Trek-film, en eerlijk is eerlijk, het project heeft ook wel iets weg van een interstellair avontuur. Alleen deze keer geen warp speed of aliens – maar wel temperaturen van meer dan 100 miljoen graden Celsius.
En daar heeft niemand minder dan Microsoft zich als eerste klant voor aangemeld. In 2023 tekende het techbedrijf een contract met bouwer Helion Energy: vanaf 2028 moet het bedrijf 50 megawatt aan stroom leveren voor Microsofts datacenters.
Klinkt futuristisch? Wacht, het wordt beter.
Helion Energy is niet zomaar een start-up met grootse plannen. Het bedrijf wordt stevig ondersteund door Sam Altman, de CEO van OpenAI – inderdaad, dat bedrijf achter ChatGPT. Je zou kunnen zeggen dat Altman niet alleen de toekomst van AI, maar ook die van energievoorziening in handen wil nemen.
En daar hangt een prijskaartje aan. Als Helion er niet in slaagt om tegen 2028 te leveren wat is afgesproken, moet het schadevergoedingen betalen aan Microsoft. “Het is een bindende overeenkomst waarbij we boetes moeten betalen als we de kernfusiecentrale niet af krijgen”, zegt CEO David Kirtley tegen The Verge. Geen vrijblijvende belofte dus. Eerder een soort moonshot met een deadline. En een jurist in de coulissen.
Wat is kernfusie eigenlijk?
Even terug naar de basis. Kernfusie is het proces dat de zon aandrijft. Door de kernen van lichte atomen – meestal isotopen van waterstof – samen te smelten tot zwaardere atomen zoals helium, komt gigantisch veel energie vrij. Zonder CO₂-uitstoot. Zonder langdurig radioactief afval. En zonder het risico op rampen zoals bij kernsplitsing in traditionele kerncentrales.
Je zou kunnen zeggen: het is de heilige graal van duurzame energie.
Alleen… het is verdraaid moeilijk om op aarde dezelfde condities te creëren als in de kern van de zon. Je hebt temperaturen nodig van meer dan 100 miljoen graden Celsius. Dat levert een plasma op, dat vervolgens in toom gehouden moet worden – zonder fysieke container, want die zou simpelweg smelten.
Tot nu toe is het wetenschappers slechts een paar keer gelukt om in experimenten meer energie te genereren dan er in ging. En dan nog ging het om verwaarloosbare hoeveelheden. Een paar seconden winst. Niet genoeg om een tosti te maken, laat staan een datacenter draaiende te houden.
Waarom gelooft Microsoft hier dan in?
Volgens insiders – en ook Microsoft zelf – is de voortgang bij Helion opvallend. Het bedrijf was het eerste private bedrijf dat een plasma bereikte met temperaturen van boven de 100 miljoen graden. Dat is de drempel die als cruciaal wordt gezien voor bruikbare kernfusie.
Bovendien is het geen toeval dat Microsoft juist nu instapt. De vraag naar energie voor datacenters stijgt razendsnel – en met de groei van AI-toepassingen zoals Copilot, Azure AI en uiteraard ChatGPT, is de druk om schone en schaalbare energiebronnen te vinden groter dan ooit.
Voor Microsoft is het een gok. Maar wel eentje met een plan B. “Mocht het niet lukken met Helion,” zegt Nakagawa, “dan zijn er altijd nog onze investeringen in conventionele kernenergie.”
Kleine kanttekening: vergunningen
Saillant detail: Helion is al begonnen met bouwen, maar moet nog formele goedkeuring krijgen van de staat Washington. In theorie zou het project dus nog vertraagd kunnen worden. Al lijken lokale autoriteiten enthousiast: de nabijgelegen waterkrachtcentrale biedt infrastructuur die het project een flinke duw in de rug kan geven.
Wat is het verschil tussen kernfusie en kernsplitsing?
De meeste mensen kennen kernenergie van de huidige kerncentrales, zoals Borssele in Nederland. Die werken met splitsing: zware atomen zoals uranium worden gesplitst in lichtere atomen, waarbij energie en radioactief afval vrijkomt.
Kernfusie doet het tegenovergestelde. Het fuset – of smelt – lichte atomen samen tot zwaardere. Het levert véél minder afval op, is veiliger (er is geen meltdown-risico), en gebruikt relatief goedkope brandstoffen zoals deuterium en tritium (vormen van waterstof).
Nadeel? Het is technisch ontzettend ingewikkeld om te realiseren. Maar als het lukt, is het een gamechanger. Denk: bijna onbeperkte energie, zonder klimaatimpact.
Wat staat er op het spel?
Voor Helion: geloofwaardigheid. Voor Microsoft: reputatie, duurzaamheid, en mogelijk ook geld – afhankelijk van de uitkomst van het contract. Voor de rest van de wereld: de mogelijkheid om eindelijk een alternatief te hebben voor fossiele brandstoffen en zelfs voor klassieke kerncentrales.
Mocht dit project slagen, dan kan het weleens de start zijn van een wereldwijde fusiegolf – niet van bedrijven, maar van atoomkernen.
En stel je eens voor: een toekomst waarin we energie kunnen opwekken zoals de zon dat doet, zonder de bijwerkingen van kolen of gas. Waarbij datacenters, treinen en misschien zelfs je elektrische tandenborstel draaien op kernfusie.
Realisme vs. hoop
Sommige wetenschappers blijven sceptisch. Al decennia lang wordt kernfusie “nog twintig jaar” in de toekomst geschat. Maar dat maakt deze poging niet minder interessant. Integendeel. Dat Microsoft bereid is om geld op tafel te leggen en contractueel af te dwingen dat er stroom geleverd wordt, maakt dit experiment minder vrijblijvend dan eerdere pogingen.
In de woorden van een oude ingenieur: “Zolang er geen deadline is, is het wetenschap. Als er wel een deadline is, wordt het techniek.”
En techniek, dat is precies wat Helion nu nodig heeft.
