Hoe China’s Propaganda- en Surveillancesystemen echt werken
Iedereen weet inmiddels dat China een stevige greep houdt op wat zijn burgers zien, horen en lezen. Maar wie denkt dat het een log, ouderwets systeem is met wat knipperende servers in een donkere kelder, heeft het mis. Uit een reeks bedrijfslekken blijkt namelijk dat achter die strak geregisseerde façade een verrassend herkenbare realiteit schuilgaat. De bedrijven die dit allemaal mogelijk maken, lijken veel meer op Silicon Valley-achtige start-ups en gevestigde techreuzen dan we willen geloven. Ze hebben gewoon targets, omzetdoelstellingen en marketingplannen. Alleen verkopen zij geen hippe apps of gadgets, maar instrumenten van censuur en controle.
Alles op een rijtje
Van Grote Firewall naar commerciële export
Neem Geedge Networks. Klinkt bijna als een doorsnee securitybedrijf, maar hun product is allesbehalve alledaags. Zij verkopen namelijk een “commerciële Grote Firewall”. Niet alleen binnen China zelf, maar ook aan landen als Pakistan, Kazachstan en Ethiopië. Denk aan technologie waarmee VPN’s geblokkeerd worden, verkeer wordt gefilterd en in sommige gevallen zelfs malware kan worden geïnjecteerd. Het klinkt als sciencefiction, maar in feite is het gewoon een SaaS-achtig pakket dat je kunt afnemen.
Wat misschien nog interessanter is: dit soort systemen worden regionaal afgestemd. In Xinjiang bijvoorbeeld, waar de Chinese overheid de Oeigoeren streng in de gaten houdt, wordt geëxperimenteerd met reputatiescores en relatiegrafieken. Dat klinkt bijna als een foute versie van LinkedIn, maar dan gekoppeld aan je reisgeschiedenis, geloofsovertuiging en sociale kring.
AI als propagandamachine
En dan hebben we GoLaxy, een ander Chinees techbedrijf dat zich specialiseert in propaganda. Geen stoffige staatskranten meer met voorspelbare headlines, maar AI-gestuurde tools die socialmediastromen analyseren en op basis daarvan propaganda genereren. Het is marketing, maar dan met een politieke twist.
Wat ik persoonlijk intrigerend vind, is dat deze bedrijven eigenlijk hetzelfde doen als hun westerse tegenhangers: marktonderzoek, klantbehoeften vertalen naar features, contracten binnenhalen. Alleen de “klant” is hier vaak het leger of de Communistische Partij. Dat levert een soort bizarre mengvorm op: een commerciële drang naar winst gekoppeld aan staatsmacht.
Westerse technologie als fundament
Hier wringt het misschien wel het meest. Want hoewel we graag doen alsof dit alles losstaat van de rest van de wereld, draaien veel van die systemen gewoon op westerse technologie. Servers, chips, software van namen die we allemaal kennen: Intel, Nvidia, Microsoft, Dell. Het voelt ongemakkelijk om te bedenken dat een stukje Amerikaanse cloudinfrastructuur indirect kan bijdragen aan de surveillance van een Oeigoerse familie.
Sommige rapporten gaan nog verder: zonder die componenten zouden bepaalde systemen waarschijnlijk helemaal niet bestaan, of in elk geval veel minder efficiënt zijn. Het zet de hele discussie over globalisering en tech-leveringsketens in een ander daglicht.
Een ecosysteem van concurrentie en samenwerking
Wat veel mensen niet doorhebben, is dat dit niet één gecentraliseerd monster is. Het is een ecosysteem. Bedrijven concurreren om overheidscontracten, universiteiten dragen bij met onderzoek, en de overheid stuurt bij met regelgeving en druk.
Het klinkt misschien gek, maar er is ook een soort Darwinistisch element: als een bedrijf betere resultaten boekt, wordt hun technologie uitgerold en die van de concurrent afgeserveerd. Het is een constant spel van innovatie en eliminatie.
Dat maakt het systeem tegelijk efficiënter én ondoorzichtiger. Het lijkt soms meer op een marktplaats dan op een totalitaire structuur. Alleen zijn de producten die verhandeld worden niet onschuldige apps, maar manieren om complete bevolkingsgroepen te controleren.
Data als brandstof voor propaganda
Misschien wel het meest verontrustende aspect is hoe propaganda en surveillance met elkaar vervlochten zijn. Data, vaak afkomstig van ogenschijnlijk onschuldige apps – denk aan shoppingapps of casual games – wordt verzameld en kan rechtstreeks gebruikt worden om profielen op te bouwen. Met die profielen kunnen propagandisten precies inspelen op wat iemand interessant vindt of juist vreest.
Een rapport van ASPI laat zien hoe dit wereldwijd wordt ingezet: data van gebruikers in Europa en de VS belandt uiteindelijk in handen van Chinese staatsorganen. En belangrijk detail: in China is er geen echte scheidslijn tussen privaat en publiek. Bedrijven zijn verplicht data te delen wanneer de staat dat wil. Dus zelfs al zou een Chinees techbedrijf zich moreel verzetten, juridisch hebben ze geen keuze.
Xinjiang als schrikbeeld
Als je alles op een rij zet, dan is Xinjiang misschien wel de ultieme testcase. Hier zie je de volle kracht van het systeem: van gezichtsherkenning tot biometrische data, van voorspellend politiewerk tot het monitoren van religieuze activiteiten. In sommige gevallen leidt een algoritme direct tot een arrestatie.
De China Cables en de gelekte Xinjiang Police Files geven een onthutsend inkijkje: complete databases met namen, gedrag, en redenen voor detentie. Een vriend vertelde me ooit dat hij bij een reis naar de regio merkte hoe bizar intensief de controles waren: overal checkpoints, telefoons die gescand werden, mensen die plotseling van straat werden geplukt. Het gaf een glimp van een toekomst die we elders liever niet willen meemaken.
Wat dit zegt over China (en over ons)
De onthullingen veranderen ons beeld van China. Het is geen monolithisch blok waar alleen de Partij het voor het zeggen heeft. Het is ook een markt, een industrie, een sector waar bedrijven hun targets moeten halen. Alleen liggen de producten anders: geen iPhones of Tesla’s, maar surveillance- en propagandapakketten.
En hier komt de ongemakkelijke vraag: als deze bedrijven steeds succesvoller worden, hoeveel van die technologie zal dan ook buiten China zijn weg vinden? En, misschien nog pijnlijker, welke rol spelen westerse bedrijven (al dan niet bewust) in het mogelijk maken van die infrastructuur?
Dynamisch samenspel
Wat er uit de lekken naar voren komt, is dat China’s propaganda- en surveillancesystemen niet simpelweg top-down door de overheid worden opgelegd. Ze zijn het resultaat van een dynamisch samenspel tussen staat, universiteiten en vooral commerciële bedrijven die winst maken door repressie te exporteren.
Of zoals een analist het kernachtig zei: “Het is geen centraal aangestuurde machine, het is een industrie.”
En dat maakt het misschien nog gevaarlijker, want een industrie stopt niet vanzelf. Ze blijft groeien, innoveren en exporteren. De vraag is niet of, maar wanneer deze technologie ook buiten China’s grenzen steeds zichtbaarder wordt.
