Wie heeft hier nu echt de macht

Vroeger dachten we dat de politiek de touwtjes in handen had. Maar tegenwoordig lijkt het steeds meer alsof de échte beslissingen genomen worden in de bestuurskamers van grote multinationals. Is dat eigenlijk wel een probleem? En wat betekent het voor ons? Laten we er eens induiken.

Grote bedrijven krijgen steeds meer invloed

1. Geld is macht

Multinationals zoals Apple, Google en Amazon verdienen meer dan hele landen. En als je zoveel geld hebt, kun je ook makkelijker regeringen onder druk zetten. Bijvoorbeeld door te dreigen met het verplaatsen van productie of investeringen naar een land waar de regels wat soepeler zijn. Niet gek dat overheden steeds meer naar het bedrijfsleven luisteren.

Het klassieke voorbeeld? Amazon kreeg ooit een belastingvoordeel van miljarden dollars aangeboden door verschillende Amerikaanse staten, puur omdat ze een nieuw hoofdkantoor wilden bouwen. Staten en landen vechten letterlijk om deze grote bedrijven te paaien, waardoor overheden steeds minder macht lijken te hebben.

2. Lobbyen voor hun eigen belangen

Bedrijven stoppen miljarden in lobbyactiviteiten om wetten en regels in hun voordeel aan te passen. In Brussel en Washington zijn hele legers lobbyisten actief voor Big Tech, farmaceuten en de fossiele brandstofindustrie. Zij zorgen er bijvoorbeeld voor dat privacyregels zo slap mogelijk blijven, medicijnen peperduur zijn en klimaatmaatregelen worden uitgesteld.

Facebook (nu Meta) heeft bijvoorbeeld jarenlang zwaar gelobbyd tegen strengere privacyregels, zodat ze meer gegevens van gebruikers konden blijven verzamelen. Uiteindelijk moesten ze toch door de bocht, maar niet voordat ze miljarden verdienden aan het huidige systeem.

3. Overheid uitbesteden aan bedrijven

Overheden besteden steeds meer uit aan de markt. Denk aan defensiecontracten, de verkoop van wegen en spoorlijnen en zorgverzekeraars die bepalen wie welke zorg krijgt. De overheid heeft steeds minder directe controle over deze belangrijke diensten, en bedrijven ruiken hun kans.

In de VS bijvoorbeeld hebben private gevangenissen een enorme invloed op het justitiesysteem. Hoe meer gevangenen ze krijgen, hoe meer ze verdienen. Daardoor is er een sterke lobby om strenge wetgeving te behouden, zelfs voor kleine vergrijpen.

Elon Musk: een schoolvoorbeeld van bedrijfsinvloed

Een goed voorbeeld van hoe een individu via het bedrijfsleven politieke invloed kan krijgen, is Elon Musk. Toen hij Twitter (nu X) kocht, werd het platform in korte tijd een speeltuin voor zijn eigen ideologieën. Musk ontsloeg een groot deel van het moderatieteam, herintroduceerde controversiële figuren en veranderde het algoritme zodat bepaalde meningen meer aandacht kregen.

Zijn invloed gaat verder dan alleen social media: met Tesla en SpaceX is hij betrokken bij geopolitieke kwesties, zoals ruimtevaart en elektrische infrastructuur. Musk speelt zelfs een rol in oorlogssituaties, zoals het Oekraïne-conflict, waar hij weigerde Starlink-internetdiensten voor het Oekraïense leger beschikbaar te stellen.

Groeiende macht

Econoom Heleen Mees waarschuwt in haar openingsrede voor de toenemende macht van techbedrijven over cruciale infrastructuur. SpaceX bezit inmiddels 60 procent van alle satellieten via Starlink, wat het bedrijf een feitelijk monopolie op satellietcommunicatie geeft. Hierdoor kan Musk bepalen wie wel en wie geen toegang heeft tot deze essentiële dienst.

Daarnaast bepaalt Musk via X welk nieuws zijn 215 miljoen volgers te zien krijgen. ‘Door het algoritme van X aan te passen, heeft Musk de uitkomst van de presidentsverkiezingen beïnvloed’, aldus Mees. ‘Na de verkiezingsoverwinning van Trump heeft Musk zijn pijlen op Europa gericht, waar hij het kunstje dat hij net in Amerika heeft laten zien, wil herhalen.’

Als Musk de Duitse AfD en het radicaal-rechtse Rassemblement National uit Frankrijk een verkiezingszegen weet te bezorgen, zal hij in Europa ook een flinke vinger in de pap hebben. Zijn groeiende invloed op zowel politieke als digitale infrastructuren maakt hem een van de machtigste individuen ter wereld.

Daarnaast heeft Musk openlijk politici beïnvloed en sympathieën uitgesproken voor extreemrechtse figuren en ideeën. Zijn beslissingen op X hebben de verspreiding van radicale en polariserende meningen vergemakkelijkt, waardoor de politieke verschuiving naar extreemrechts op sommige plekken alleen maar sneller lijkt te gaan.

Bedrijven bepalen wat je ziet, leest en betaalt

Grote techbedrijven hebben niet alleen invloed op wetten, maar ook op wat jij dagelijks ziet en leest. Google en Facebook bepalen met hun algoritmes welke informatie je te zien krijgt. En Twitter (X) en YouTube kunnen bepaalde meningen omhoog halen of juist onzichtbaar maken.

Ook in de financiële wereld krijgen bedrijven steeds meer macht. Platforms zoals Apple Pay en PayPal kunnen zomaar betalingen blokkeren. Stel je voor dat je favoriete organisatie ineens geen donaties meer kan ontvangen, omdat een bedrijf dat heeft besloten. Beetje eng idee, toch?

Multinationals spelen regeringen tegen elkaar uit

Omdat bedrijven overal actief zijn, kunnen ze landen tegen elkaar uitspelen. Als de belasting in het ene land te hoog wordt, verhuizen ze gewoon naar een ander land. Dit betekent:

• Lagere belastingen voor bedrijven, terwijl burgers steeds meer moeten betalen.
• Milieuregels worden zwakker, want landen willen bedrijven niet afschrikken.
• Werknemersrechten verdwijnen, omdat landen zo ‘aantrekkelijk’ mogelijk willen blijven voor investeerders.

Waarom moeten we ons zorgen maken?

Als deze trend doorgaat, zitten we straks met een paar grote problemen:

1. Democratie verliest terrein – Wij stemmen op politici, maar hebben niets te zeggen over de bazen van Amazon of Google. Toch bepalen zij steeds vaker de regels.
2. Overheden worden afhankelijk – Als grote bedrijven geen belasting willen betalen, hebben overheden minder geld om scholen, zorg en infrastructuur te financieren.
3. Rijken worden rijker, armen blijven achter – Grote bedrijven profiteren, terwijl de gewone burger opdraait voor de kosten.
4. Politieke beïnvloeding door bedrijfsleiders – Musk is slechts één voorbeeld, maar steeds meer miljardairs mengen zich direct in het politieke debat.

Digitale oorlog

De eerste stappen naar digitale onafhankelijkheid zijn gezet, maar er is geen tijd te verliezen. De dreiging is reëel, want volgens Stikker woedt er al een cyberoorlog, vol trollenfarms en gerichte manipulatie van informatie. Die strijd speelt zich af op onze sociale media, waar desinformatie en beïnvloeding onze beeldvorming sturen. Als Europa niet ingrijpt, laten we anderen bepalen hoe wij de wereld zien – en die macht mogen we niet uit handen geven.

“Strategische autonomie moet onze leidraad zijn,” stelt Stikker. “Niet alleen efficiëntie of kosten, maar de vraag: blijf ik onafhankelijk?” Volgens haar zou dit de kernvraag moeten zijn in elke boardroom en op elk beleidsniveau.

De situatie rond Musk toont pijnlijk aan hoe kwetsbaar Europa is voor de grillen van techmiljardairs. Zijn dubbele rol – als eigenaar van essentiële infrastructuur én als invloedrijke politieke speler – maakt hem een perfect voorbeeld van de gevaren van te veel macht in één hand. Stikker vergelijkt hem met een koekoek: “Hij strijkt neer in een nest dat een ander heeft gebouwd en werkt vervolgens iedereen eruit.”